شهرستان آبادان در جنوب غربی استان خوزستان و درشمال جزیره ای به همین نام واقع شده است. جزیره آبادان به واسطه وجود اروندرود در غرب، رودخانه بهمن شیر درشمال و شرق و نیز خلیج فارس در جنوب آن بوجود آمده است. طول جزیره آبادان 68 کیلومتر و عرض آن بین 3 تا 19 کیلومتر است. مساحت این جزیره در حدود 2796 کیلومتر مربع می باشد.
اوپاتان کهنترین نام آبادان است که از دو کلمه (( او )) به معنای آب در زبان محلی و قدیمی و (( پاتان )) به معنای نگهبانان گرفته شده است . دراصل محلی بوده که از آب و رودخانه نگهبانی و مراقبت می نموده اند .
شهرستان آبادان در جنوب غربی استان خوزستان و درشمال جزیره ای به همین نام واقع شده است. جزیره آبادان به واسطه وجود اروندرود در غرب، رودخانه بهمن شیر درشمال و شرق و نیز خلیج فارس در جنوب آن بوجود آمده است. طول جزیره آبادان 68 کیلومتر و عرض آن بین 3 تا 19 کیلومتر است. مساحت این جزیره در حدود 2796 کیلومتر مربع می باشد.
اوپاتان کهنترین نام آبادان است که از دو کلمه (( او )) به معنای آب در زبان محلی و قدیمی و (( پاتان )) به معنای نگهبانان گرفته شده است . دراصل محلی بوده که از آب و رودخانه نگهبانی و مراقبت می نموده اند .
این جزیره درگذشته "عبادان" نام داشته است، عده ای بر این باورند که این نام برگرفته از نام فردی مشهور و پرهیزگار با نام "عباد" است که در این مکان زندگی می کرده است. یاقوت حموی جزیرة بزرگ آبادان را " میان رود " نام داده است. ناصر خسرو قبادیانی نیز در سال 438هجری قمری آبادان را دیده و آن را توصیف کرده است. جهانگرد معروف عربی، ابن بطوطه نیز در طی سفر خود از جزیره عبادان دیدن کرده است و آنرا قریه ای بزرگ در دشتی صاف و شور معرفی کرده است. در قرون اخیر از این جزیره با عنوان « جزیره الاخضر» نیز یاد کرده اند. آبادان در دوران عباسیان از حالت دهکده خارج گردید و به شهری کوچک تبدیل شد. در طول تاریخ همواره عثمانی و ایران بر سرتصرف این جزیره در ستیز و نزاع بوده اند اما بالاخره در سال هزار دویست و پنجاه و سه (1874) میلادی این جزیره به تملک ایران در آمد. در اواخر قرن سیزدهم هجری قمری آبادان به واسطة وجود صنعت نفت رونق و گسترش یافت. در سال هزارو نهصد و نه میلادی شرکت نفت به دنبال عملیات استخراج نفت در خوزستان پالایشگاه و تصفیه‌خانه‌های عظیمی در آبادان ایجاد کرد. در سال هزار و دویست ونود و دو (1913) پالایشگاه آبادان فعالیت خود را با قدرت شروع کرد و بالاخره در سال هزار و سیصد و هفده (1938) پالایشگاه آبادان به بزرگترین پالایشگاه نفت جهان تبدیل شد. پس از ایجاد پالایشگاه اهمیت اقتصادی، سیاسی و بین‌المللی این جزیره افزایش یافت.در زمان سلطنت رضاشاه پهلوی نام عبادان به آبادان تغییر یافت.
در سال هزار و سیصد و هجده (1939) دانشکده نفت آبادان به عنوان دومین دانشکده کشور(پس از دانشکده فنی تهران) جهت تربیت نیروی متخصص در پالایشگاه آبادان شروع به کار کرد. در سال هزار و سیصد و سی و پنج (1956) جمعیت این شهر به رقم کم نظیر دویست وبیست هزار نفر رسید که دلیل عمده آن شروع به کار پالایشگاه و ایجاد اشتغال و شرایط مساعد اقتصادی در این شهر بوده است شهر آبادان قبل از حملة عراق به ایران در سال 1359 خورشیدی از شهرهای بسیار باشکوه و آباد ایران بشمار می‌رفت. اما با آغاز نبرد هشت ساله پیکره این شهر آماج حملات دشمنان قرار گرفت و شهر به ویرانه ای بزرگ تبدیل شد. در همان ابتدای جنگ تحمیلی آبادان به محاصره دشمنان در آمد اما با غیورمردی جوانان ایران زمین طی عملیات ثامن الائمه حصر آبادان شکسته شد اما همچنان این شهر آماج موشک ها و خمپاره های دشمنان بود. بلافاصله پس از جنگ، کار بازسازی این شهرستان و پالایشگاه عظیم آن آغاز گردید. چند سالی است کار بازسازی و نوسازی این شهر به اتمام رسیده است و..
آبادان مرکز شهرستان آبادان ، در جنوب غربی ایران و در استان خوزستان واقع است.این شهر مهمترین شهر خوزستان پس از اهواز است.
موقعیت جغرافیایی این شهر در درازای ۴۸ درجه و ۱۷ دقیقه و پهنای جغرافیایی ۳۰ درجه ۲۰ دقیقه و با بلندای ۳ متر از سطح دریا و با پهناوری ۲۷۹۶ کیلومتر مربع است. دارای فرودگاه و بندر است که به دلیل داشتن پالایشگاه نفت و راهبردی بودن و هم مرزی با کشور عراق از زمان جنگ جهانی دوم از پراهمیت‌ترین شهرهای خاورمیانه و ایران بوده‌است.
جمعیت شهر آبادان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۲۱۷٬۹۸۸ نفر و جمعیت نسبی در هر کیلومتر مربع ۱۷۱ نفر است که بخشی از جمعیت آن بویژه در مناطق روستایی را ایرانیان عرب تشکیل می‌دهند. در آبادان یکی از بزرگترین پالایشگاههای نفت جهان قرار دارد. نفت از اغلب مناطق خوزستان با لوله به این شهر میرسد و پس از تصفیه به کلیه جهان صادر می‌شود. نزدیکترین شهر به آبادان، خرمشهر است که حدود ۱۵ کیلومتر با این شهر فاصله دارد. خاک آبادان را آبرفت رودهای کارون و دجله (که به هم پیوسته‌اند) پدید آورده‌است. شهر آبادان درون خشکی ای است که گرداگردش رود است. این خشکی به جزیره آبادان شناخته شده‌است. شهر آبادان و همچنین بخش اروندکنار و نیمی از شهر خرمشهر در این جزیره‌اند.رودهای گرداگرد آبادان که همگی به خلیج فارس می‌ریزند از دو رود بزرگ‌تر پیشیاد دجله و کارون است. بزرگترین شاخه‌ای که از برخورد این دو رود پدید آمده‌است اروندرود است. بخش دیگر این رود که در آنسوی این جزیره روان است و اهمیت کمتری دارد بهمنشیر خوانده می‌شود. رود بهمنشیر در بخش‌هایی از گذرگاهش کارون هم خوانده می‌شود.
در سال ۱۳۱۴ طی مصوبه شورای وزرای وقت نام عبادان به آبادان تغییر یافت. بخشی از جزیره آبادان در دوره ساسانیان بهمن اردشیر خوانده می‌شده‌است که نام رود بهمنشیر یادگار آن نام کهن است.اوپاتان نیز که نام کهنتر آبادان است امروز بیشتر زیب شرکتها و سازمانها در شهر آبادان است.به دلیل وجود زیارتگاه کوچکی که ادعا می‌شود خضر نبی در آن دیده شده‌است گاهی به این منطقه نام مذهبی جزیرةالخضر هم داده شده‌است.
قومیت ها و پیروان ادیان مختلف در آبادان
شاید هیچ شهری را بعد از تهران نتوان یافت که به اندازه آبادان تنوع اقوام مختلف را در خود جای داده باشد. اقوامی که در آبادان سکونت داشتند عبارت بودند از: 1) عرب ها ، 2) صائبین ، 3) انگلیسیها، 4)هندی ها، 5) پاکستانیها، 6)رنگونی های برمه، 7) فارس ها، 8) ارامنه ، 9)آشوری ها ، 10)یهودیها ، 11) لرها ،12) بلوچ ها ، 13) کردها ، 14) ترک ها، 15) کولی ها. هرکدام از این اقوام در مقطعی از تاریخ معاصر آبادان وارد آبادان شدند و در درون خود به گونه های متعددی تقسیم شدند.
پیروان ادیان مختلف در آبادان
حضور تنگاتنگ و با سابقه پیروان ادیان و مذاهب الهی و توحیدی گوناگون در آبادان با باورها و سنت های ویژه خود همچون رنگین کمانی هفت رنگ در تاریخ معاصر آبادان آنچنان ترکیب زیبا و موزونی از آمیزش جلوه های ارزشی هرکدام از عناصر تشکیل دهنده ادیان و مذاهب را شکل داد که علاوه بر زیبایی دینی، به انسجام ساختار اجتماعی مجموعه مردم آبادان استحکامی خلل ناپذیر، عینی و تاریخی بخشید.
آبادان پناهگاه ایمنی برای پیروان ادیان و مذاهب مختلف و آزمون موفقی در زمینه همزیستی و رشد و شکوفایی مذاهب و ادیان گوناگون بود. تمامی این عوامل موجب گردید تا انسجام و اتحاد حاکم بر فرهنگ آبادان به پیکره ای واحد مبدل گردد.
در طول تاریخ و بویژه در تاریخ معاصر آبادان پیروان ادیان اسلام، مسیحیت، کلیمی، زرتشتی و صائبی حضور داشتند. به عبارت دیگر تنها تنوع دینی در آبادان وجود نداشته بلکه مطالعه همه جانبه دینی در آبادان نشان می دهد که در هر دینی پیروان مذاهب مختلف هم بوده اند. نکته جالب این که در این شهر به هیچ وجه تضادها یا برخوردهای بین پیروان ادیان یا مذاهب گوناگون ثبت نشده است و همزیستی بین ادیان همواره در آبادان پدیده ای بسیار قابل تأمل بوده است.
موقعیت اجتماعی، علمی و صنعتی
طبق آمار رسمی منتشره در سال 2005 میلادی، جمعیت کنونی آبادان و مناطق حومه در حدود سیصد و سی هزار نفر می باشد. که اکثرا در پالایشگاه، صنایع پتروشیمی، کشتیرانی، ماهیگیری و تجارت فعالیت دارند. این شهرستان دارای سه نماینده در مجلس شورای اسلامی دارد.
شهرستان آبادان در حال حاضر دارای 3 دانشگاه می باشد که عبارتند از:
دانشگاه صنعت نفت (دانشکده شهید تندگویان / دانشکده نفت آبادان)
دانشگاه آزاد اسلامی
دانشگاه پیام نور
شاید بارزترین خصوصیت شهرستان آبادان را بتوان صنعتی بودن آن نام برد که از مهمترین واحد های صنعتی می توان پالایشگاه آبادان و پتروشیمی آبادان را نام برد. همچنین در سال 1383، "منطقه آزاد تجاری و صنعتی اروند" نیز در این مکان به تصویب رسید.
گردشگری و مکانهای دیدنی در آبادان
آبادان یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران بوده که از زیباییهای طبیعی، تاریخی، گردشگری، تجاری و معنوی خاصی برخوردار است. همانطور که گفته شد بهترین زمان جهت عزیمت و تفریح در آبادان روزهای پایانی اسفندماه و ابتدای فروردین می باشد.
از مکانهای دیدنی و طبیعی آبادان می توان از ساحل بسیار زیبای رودخانه های اروند، بهمنشیر نام برد که با شناختی هر چند اولیه می توان از مکان های بی بدیل آن جهت ماهیگیری و تفریح استفاده کرد. نخلستان های اطراف شهر و خصوصا جزیره زیبای "مینو" از دیگر مکانهای طبیعی شهرهای آبادان و خرمشهر است که مطمئنا در دیگر نقاط کشور قابل یافتن نیست.
از مکانهای تاریخی شهر آبادان می توان از پالایشگاه نفت آبادان(پالایشگاه نفت آبادان یکی از قدیمی ترین پالایشگاه های نفت جهان است)، دانشکده نفت آبادان، کلیسای آبادان، سینما نفت، مناطق بوارده و بریم و ... نام برد که هر کدام تاریخی گفتنی دارند.با توجه به تصویب منطقه آزاد تجاری اروند که بزودی در شهرهای آبادان و خرمشهر شروع به کار خواهند کرد، مطمئنا یکی از جاذبه های آبادان برای بازدیدکنندگان، جاذبه های تجاری خواهد بود. البته هم اکنون نیز بازارچه های متعددی درمرکز شهر دائر می باشند که به ارائه کالاهای مصرفی و تجاری می پردازند که از آن جمله می توان بازار مرکزی آبادان را نام برد که در کنار رودخانه زیبای اروند واقع شده است.اما جاذبه های معنوی آبادان و خرمشهر حدیث دیگری دارد. همه ساله با نزدیک شدن به ایام نوروز میلیون ها ایرانی عاشق در قالب کاروان راهیان نور از مکانهای دلیرمردی های مردان و زنان ایران زمین بازدید می کنند. ساحل اروندکنار که در کنار رودخانه اروند و در بین شهر مرزی اروند کنار ایران و شهر فاو عراق واقع شده است مکانی بسیار شیوا جهت به خاطر آوردن سالهای دفاع مقدس است. همه ساله در این مکان نمایشگاه ها و شبیه سازی هایی از ایام دفاع مقدس برپا می گردد که روزانه پذیرای دهها هزار مسافر است. همچنین می توان از مشهد شهدا، "شلمچه" نام برد که در فاصله نه چندان دوری از آبادان و خرمشهر قرار دارد.مسافران همچنین می توانند جهت اسکان از امکانات فراهم شده در سطح شهر و یا هتل های معتبری چون آزادی ، کاروانسرا و ... استفاده کنند.
مکانهای دیدنی ، تاریخی :
* تانک فارم
* مناطق عملیاتی آبادان
* سقاخانه خیابان مدرسه
* سقاخانه خیابان اروسیه
* حمام جرمن (گرمن = گرمه)
* مدرسه مهرگان
* بقعه خضر
* موزه آبادان
* مسجد رنگونیها
* سینما نفت
* ساختمان آموزشگاه فرهنگ
* موزه آبادان
* دبیرستان رازی آبادان
* سینما رکس
* سینما نفت
* دانشکده نفت
* باشگاه ایران
مکانهای ورزشی
* زمین گلف‌آبادان
* باشگاه اسب سواری آبادان
مکانهای مذهبی
* قدمگاه خضر(ع)
* قدمگاه امام رضا(ع)
* چاه آب امیرالمومنین(ع)
* قدمگاه امام سجاد(ع)
* کلیسای سورپ کاراپت
* مسجد مهدی موعود(عج)
* حسینیه شاهمرادی‌ها
* حسینیه خاقانی
* حسینیه لاری‌ها
* حسینه آقاجری‌ها
* حوزه علمیه قائمیه
* حوزه علمیه آبادان
* مسجد رنگونیها
* مسجد بلوچها
* مسجد دهدشتی‌ها
* حسینیه بختیاریها
آرامگاه‌ها
* مرقد سید عباس
* مرقد سید محمد
* مرقد سید ابوورده
* مرقد سید ابوالحسن
* گورستان یهودیان
* گورستان انگلیسیها
* آرامگاه شهید گمنام
تاریخچه پالایشگاه آبادان
پالایشگاه آبادان نخستین واحد تصفیه نفت ایران است که در سال 1291 شمسی جهت تصفیه نفت مسجد سلیمان در آبادان آغاز به کار کرد. ظرفیت اولیه آن 2500 بشکه در روز بود ولی بتدریج این پالایشگاه توسعه یافت تا جایی که ظرفیت آن در سال 1330 شمسی "آغاز ملی شدن صنعت نفت" به حدود 5000 بشکه در روز رسید و پس از عقد قرارداد با شرکتهای خارجی و افزایش ظرفیت تصفیه تا حدود 600 هزار بشکه در روز به صورت یکی از بزرگترین پالایشگاههای جهان درآمد و آبادان مرکز عمده صدور فراوردهای نفتی در نیمکره شرقی گردید. انتخاب آبادان به عنوان محلی برای ایجاد پالایشگاه بدان جهت صورت گرفت که موقعیت جغرافیایی اش برای ایجاد بندرگاهی برخوردار از آب آشامیدنی بس مناسب بود بعلاوه جزیره آبادان از آنجا که در جوار مناطق نفتخیز و منتها الیه خلیج فارس و بر کرانه رودی قابل کشتیرانی قرار داشت و از موقعیت مناسبی برخوردار بود به سرعت به یک شهر بزرگ صنعتی تبدیل گردید. پالایشگاه آبادان ملقب به بزرگترین پالایشگاه جهان تا قبل از مهرماه 1359 دارای ظرفیت تولیدی حدود 630 هزار بشکه در روز بوده است . پالایشگاه آبادان همچنین دارای یک بندر مهم صادارت فراوردههای نفتی به نام بندر ماهشهر است. این بندر با در اختیار داشتن هشت اسکله ومخزن گاه مواد نفتی و دستگاههای بارگیری و مخلوط کننده های نفتی ،وسایل بارگیری دریایی ،وسایل کنترل و آزمایشگاه قادر است نفتکشهایی با حداکثر ظرفیت حدود 50 هزار تن رادر خود جای دهد "بندر صادراتی ماهشهر" در 11 کیلومتری شرق بندر امام خمینی در مدخل خلیج فارس در منطقه ای بنام خور موسی واقع شده است. فرآورده های تولیدی پالایشگاه آبادان عبارتند از :گاز مایع، انواع حلال های نفتی ،بنزین معمولی، نفت سفید، سوخت جت،نفت گاز،نفت کوره سبک و ماده اولیه کارخانه های روغن سازی.
پالایشگاه آبادان در روزهای رزم
در صبح گاه سی و یکم شهریورماه 1359 کارکنان برای انجام فعالیتهای روزمره خویش عازم پالایشگاه گردیدند و مثل همیشه با مونس و یار دیرینه خود همنشین بودند که یکباره ناله شوم استکبار از لوله های خمپاره و توپ و تانک صدامیان برخواست و پالایشگاه آماج تیرهای حقه وکین بعثی ها قرار گرفت و با زبانه کشیدن آتشی مهیب دود سراسر آسمان منطقه را پوشاند.
در طول جنگ تحمیلی کارکنان پالایشگاه آبادان با تشکیل ستادهای اضطراری و تقدیم بیش از 500 شهید ،اسیر، مفقود الاثر ،جانباز و مجروح توانستند با اتکال به عنایات خداوند دستگاه های پالایشگاه را از مواد نفتی تخلیه نموده و با پدافند غیرعامل به خاطر وارد آمدن خسارات و صدمات شدید بسیاری از واحدها و دستگاه های عظیم را با پایداری مردانه و شهامت ها و ایثارهای وصف ناپذیر حفظ و چندین میلیارد دلار وسائل و قطعات ویژه پالایشگاه را به محلهای امن منتقل نمایند افزون بر این اینان با حضور
مستمر خود این ایثارهای بی وقفه را تا آغاز آتش بس ادامه داده و همراه با کارکنانی که شهر را ترک نکرده بودند پالایشگاه را به مثابه یک دژ مستحکم پشتیبانی و تدارکاتی در خدمت رزمندگان جبهه های نبرد به کار گرفتند
پالایشگاه آبادان پس از جنگ
پالایشگاه آبادان پس از پایان جنگ تحمیلی بخاطر وارد آمدن خسارات و صدمات شدید بسیاری از واحدها و دستگاههای خود را از دست داد این پالایشگاه قبلاً دارای چهار دستگاه تقطیر هر یک با ظرفیت تقریبی 100 هزار بشکه درروز یک واحد تقطیر با ظرفیت130 هزار بشکه و دو واحد تقطیر در خلا هر یک با ظرفیت40هزار بشکه و چندین واحد تولید فراورده و نیز حدود 200 مخزن ذخیره مواد نفتی بوده است . در دوران جنگ تحمیلی بسیاری از این واحدها و بخشها تخریب گردیدند. اما پس از تصویب قعطنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل متحد و برقراری آتش بس عملیات بازسازی فاز اول این پالایشگاه با ظرفیت 130 هزار بشکه در روز آغاز و در فروردین ماه 1368 واحد بازسازی شده تقطیر 85 وارد مدار تولید شد . فرآورده های تولیدی در این مرحله عبارتند از: گاز مایع ، بنزین ، نفت سفید ، نفت گاز و نفت کوره سبک ، گوگرد و ماده اولیه کارخانه های روغن سازی.
بندر ماهشهر نیز که از سال 1969 میلادی بصورت مرکزی برای صدور فرآورده های نفتی در آمد و از نظر انتقال فرآورده گلوگاه پالایشگاه آبادان محسوب می گردد، در حال حاضر با دارا بودن 72 مخزن با ظرفیتهای مختلف و 18 اسکله بارگیری و تخلیه محصولات نفتی و کالا یکی از بنادربزرگ صادرات فرآورده های نفتی در جهان به شمار می رود که قادر به پذیرفتن کلیه کشتیهای حمل فرآورده تا حد ظرفیت 50 هزار تن می باشد. بدنبال راه اندازی فاز اول دیگر دستگاه های پالایشگاه نیز از جمله واحدهای تقطیر در خلا 80 و 75 و واحد تقطیر در خلا 60،55، تبدیل کاتالیستی، تفکیک گاز،کت کراکر،تهیه حلال و کارخانه روغن سازی در مدار تولید قرار گرفتند. به طوری که هم اکنون پالایشگاه با ظرفیت بیش از 400 هزار بشکه در روز فرآورده های زیر را تولید می کند:
گاز مایع،بنزین موتور،نفت سفید،نفت گاز،سوخت جت،نفت کوره،گوگرد،گازونفتا(خوراک پتروشیمی)، انواع حلالهای نفتی، ماده اولیه کارخانه های روغن سازی و قیر.
راههای حمل و نقل، مبادی ورودی:
شهرستان آبادان و خرمشهر از طریق راههای آبی،هوایی و خشکی با مناطق و شهرهای دیگر کشور ارتباط دارند. فرودگاه بین المللی آبادان در فاصله میانی مسیر آبادان و خرمشهر قرار دارد و روزانه پروازهایی به شهرهای مهم کشور نظیر تهران، اصفهان، مشهد و شیراز و چند پرواز بین المللی دارد. همچنین راه آهن خرمشهر نیز شرایط مناسبی را جهت حمل و نقل مسافر و بار همه روزه به تهران فراهم می کند.ضمن اینکه چندین سال است پایانه کشتیرانی آبادان شرایط عزیمت مسافران و بازرگانان را به کشورهای عربی همسایه فراهم آورده است.
